تاب آوری و معنویت جوانان
به همت مرکزمطالعات آینده پژوهی فرهنگی جهاد دانشگاهی تربیت مدرس و با همکاری مدیریت امورفرهنگی-اجتماعی در تاریخ 15/04/1401 به مدت 2 ساعت با حضور جناب آقای دکتر رضا محمدی هیئت علمی و استاد دانشگاه شهید بهشتی و آقای دکتر محمد رضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری سر دبیر میگنا به صورت آنلاین برگزار شد که مورد استقبال تعداد زیادی از دانشجویان و علاقمندان این حوزه قرار گرفت.
اگر تربیت تلاشی در راستای تحول ممکن و مطلوب آدمی باشد، شناخت مبدأ و مقصد این تحول میتواند مشمول صفاتی همچون دینی یا غیردینی شود. به‌عبارتی، نوع نگاه به ماهیت انسان و غایت وجودش از منظری دینی یا غیردینی، شرط اتصاف تربیت به صفات دینی یا غیردینی است. از این‌رو، "تربیت اسلامی" تلاشی در راستای تحول ربّانی انسان است؛ یعنی انتقال جان آدمی از حیات حیوانی به حیات معقول و از حیات معقول به حیات الهی. بر این اساس، صیرورت جان آدمی به‌سوی حیات طیبه الهی معرّف جریان مرکزی تربیت اسلامی است. با این حال، شرح چگونگی این صیرورت یا فرایند تربیت اسلامی همیشه یکی از چالش‌های مهم متفکران بوده است. بررسی پاسخ‌های گوناگون اندیشمندان تربیت دینی در جهان که برگرفته از آموزه‌ها و تجارب متنوع است، میتواند مقدمه مناسبی برای بحث باشد.
بر این اساس، تربیت اسلامی همان آموزش اسلام نیست. هرچند فراگیری آموزه‌ها و احکام اسلامی شرط لازم تربیت اسلامی محسوب میشود، اما شرط کافی نیست. یعنی نمیتوان با این نوع آموزش انتظار داشت متربیان به اهداف غایی تربیت اسلامی دست‌یابند. چه‌بسیار افرادی که پس از سال‌ها فراگیری اندیشه‌های اسلامی به معاندان و مخالفان جدّی اسلام و جامعه مسلمین تبدیل شده‌اند.
همچنین، تربیت اسلامی همان تحول احساسی و عاطفی نسبت به اسلام نیست. هرچند از نظر برخی اندیشمندان، ایجاد پیوندهای عاطفی کودکان با اسوه‌های دینی و افراد متدین جامعه و کسب تجربه‌های معنوی در دوران کودکی و نوجوانی میتواند مقدمه بسیار خوبی برای جذب و اعتماد متربی به آموزه‌های دینی و عمل به آنها باشد، اما این مورد نیز شرط کافی محسوب نمی‌شود. اگر علایق و پیوندهای عاطفی با فراگیری مستدل معارف، محکم و استوار نشود، دیر یا زود، جایگزین‌های عاطفی می‌توانند موجب گسست این پیوندها بشوند.
علاوه بر این، تربیت اسلامی همان عادت بر انجام اعمال و مناسک اسلامی نیست. هرچند مناسک و عبادات اسلامی به‌عنوان ارکان و بنیادهای اساسی شناخته شده‌اند، اما عادت بر انجام آنها و تحمیل و اجبار متربیان بر این اعمال، ثمره چندانی در تربیت اسلامی نخواهد داشت. عادت و مداومت بر رفتارهایی که معنا و اهمیت آن در شبکه اعتقادی هنوز مشخص نشده و انگیزه‌های درونی برای آن ایجاد نشده باشد، دوام نداشته و به‌زودی کنار گذاشته خواهند شد.
بر این اساس، برنامه‌های تربیت اسلامی هنگامی مفید فایده خواهد بود که از نگاه‌های فروکاستی دور مانده و به‌نحوی کل‌نگر مدنظر قرار گیرد. در این خصوص، علاوه بر توجه به تمام ابعاد وجودی آدمی (به‌لحاظ فردی و اجتماعی) ملاحظات مربوط به ویژگیهای شخصیتی و تفاوت‌های فردی متربیان، مراحل گوناگون رشد آنها، زمینه‌ها و محیط‌های تربیت، و عوامل و موانع بیرونی متعدد نیز باید مدنظر قرار گیرد. همچنین، با توجه به تأثیر غیرمستقیم نهادهای گوناگون بر تربیت همچون فرهنگ، اقتصاد و سیاست، تربیت اسلامی را بایستی به‌مثابه شبکه‌ای پیچیده حاوی نظام‌های متنوع در سطوح و لایه‌های چندگانه ملاحظه کرد. بر همین اساس، تربیت انسان به‌عنوان محور اساسی تمام تلاش‌های دینی در سطوح گوناگون محسوب شده و در تمام برنامه‌ریزی‌های کلان جامعه باید بدان توجه شود.
با این حال، هنوز دیدگاه‌های متفاوتی درباره ضرورت و اهمیت برنامه‌های درسی تربیت اسلامی در نظام آموزش و پرورش رسمی و حتی نظام آموزش عالی کشورمان وجود دارد. هرچند بسیاری از اندیشمندان بر ضرورت برنامه‌های رسمی (به‌صورت خاص یا تلفیقی) تأکید دارند، اما برخی دیگر، نقش برنامه‌های غیررسمی و فوق‌برنامه‌ها را مهمتر دانسته و حتی بر لزوم خروج برنامه‌های تربیت اسلامی از نظام رسمی آموزش و پرورش رأی میدهند. در این میان، اغلب اندیشمندان در اهمیت دوران کودکی و به‌طور خاص، نقش خانواده در تربیت اسلامی فرزندان، اتفاق نظر دارند. این در حالی است که مطالعات جدّی پیرامون برنامه‌های تربیت اوان کودکی (تاک) بر اساس آموزه‌های اسلامی به‌تازگی مدنظر پژوهشگران و متفکران قرار گرفته است. با وجود این، خلأ پژوهشی درباره مطالعات راهبردی و میان‌رشته‌ای مفصل و مبسوط در حوزه تربیت اسلامی کاملاً مشهود است.
در این سمینارجناب آقای دکتر محمد رضا مقدسی در مورد تاب آوری گفت: در روزگاران شتابان و غیر قابل پیش بینی هر لحظه حادثه ای و اتفاق غیر منتظره ای در راه است به نظر میرسد زندگی بشر هیچگاه به این میزان خارج از کنترل و غیر قابل پیش بینی نبوده است در چنین حال و هوایی که نمیتوان از بروز اتفاقات گاه و بیگاه و صدمات و آسیب های غیر قابل پیش بینی جلوگیری کرد تاب آوری است که میتواند از سلامتی و نیکزیستی ما حفاظت کند. تاب آوری در لحظات مواجهه ما با رویدادهای ناگوار زندگی قدرتی مبتی بر انعطاف را تدارک میبنید چنین عملکردی در هنگام استرس و انواع تهدیدات همواره ضامن سلامت و تحسین برانگیز است بعبارتی ساده میتوان گفت تاب آوری علم غلبه بر ناملایمات و یا ایجاد تغییر است.
تاب آوری افراد میتواند مبتنی بر معنامندی ، مهارت و خردورزی باشد در اینجا برخی از آنها آورده شده است :
1-افراد تاب آور به جزییات امور توجه دارند با اینحال کل نگر هستند و بر طرح کلی امور اشراف دارند اقدامات آنها چشم اندازی وسیع بدون غفلت از جزییات را نمایندگی میکند .
2-افراد تاب آور افرادی خلاق ، گاهی خارج از چارجوب و غیر قابل پیش بینی و نامتداول هستند چرا که این افراد عملکرد بسته و طرز فکری ایستا ندارند افرادی با عملکرد باز ، پویا و چند وجهی هستند این ویژگی آنها باعث میشود که در برابر ایده ها و فرصت های جدید پذیرا و منعطف باشند و رشد کنند.
3-افراد تاب آور نقاط ضعف خود را به خوبی می شناسند و از آنها نمی ترسند .آنها پذیرای بازخورد و انتقاد هستند ،و به راحتی می توانند نقاط کور ،بازخوردها و انتقادات را مدیریت کنند و برای موقعیتهای متفاوت و مختلفی آماده شوند.
4-افراد تاب آور مشورت میگیرند .آنها کاملا به این امر واقف هستند که به تنهایی تمام مشکلات را نمیتوانند حل کنند زیرا تسلط برتغییر یا چالش های پیش آمده اغلب به کمک بیرونی نیاز دارد تاب آوری تمایل به درخواست راهنمایی از متخصصان و بزرگسالان مهربان ودلسوز را مورد تاکید قرار میدهد (همچنین استفاده از خدمات کوچینگ و منتورینگ.
5-افرادتاب آور به شکلی حیرت انگیز به خلوت و تنهایی نیازدارند و از آن لذت میبرند آنها از خلوت و شناخت خود نمی هراسند و از همین جهت بسیار مکاشفه و کشف خود را لذت بخش دانسته و یاد گیری در تنهایی را بخشی از توسعه و تکامل خویش میدانند .
6- افراد تاب آور به ارتباط با دیگران نیاز و برای کیفیت ارتباطات خود ارزش قائلند ابتدا مردم را می بینند، سلسله مراتب و قدرت را می سنجند و سپس خود تعیین میکنند سطح ارتباطشان به چه شکل باشد آنها می دانند روابط به زمان و تلاش نیاز دارد و به برقراری روابط متمایل هستند افراد تاب آور مدیریت خویشتن و روابط عاطفی و اجتماعی خود را بعهده دارند .
7-افراد تاب آور میدانند متغیرها و شرایط متعددی میتواند بر اهداف آنها موثر باشد بنابراین تعداد محدودی از برنامه هایشان را انتخاب کرده و توسعه میدهند این شکل از گزینش و انتخاب به آنها در تمرکز قوا کمک میکند تا به راحتی امور را بررسی کنند و به نتایج استثنایی برسند .
8- افراد تاب آور در صیانت از سلامتی و خود مراقبتی بهوش هستند آنها میدانند که از چالشها مصون نیستند آنها همچنین دریافته اند که آسیب پذیر بودن انگ و ننگ نیست بنابراین نیکزیستی و تندرستی برای آنها حایز اولویت است.
9. افراد تاب آور محافظ انرژی های خود هستند آنها میدانند که انرژی همه چیز است و بله گفتن به هر درخواستی ممکن و معقول نیست و منجر به تحلیل رفتن انرژی آنها می شود مهارت اینگونه افراد در نه گفتن و نه شنیدن شایان توجه است استفاده و حفاظت درست انرژی از ویژگیهای منحصر بفرد و قابل توجه تاب آوری افراد است.
10. افراد تاب آور از حس بیدار و هشیاری ویژه ای برخوردار هستند و می توانند همه چیز را کاملا انسانی احساس کنند این به معنای شکنندگی و احساسات سطحی نیست .
11. افراد تاب آور بسیار خلاق و بدعت گذار هستند . واژه بدعت گذار به حق شایسته آنهاست چون آنها چیزهایی را خلاقانه ایجاد می کنند که بسیاری ایده های نو آورانه از آن متجلی می شود که کاری متداول نیست .
12. افراد تاب آور مثبت اندیش هستند گفت‌وگوی درونی آنها مبنی بر مراقبت و خود آگاهی است گفتگوی درونی منفی و فضای سرزنش و شماتت خویشتن مانع بهباشی و تاب آوری است در تاب آوری استفاده از کلمات و عبارات مثبت ، مناجات و شکر گزاری بسیار مورد توجه قرار گرفته است .
افراد تاب آور با قدردانی ازموقعیت های چالش برانگیز ، احساس خوشبختی را زنده نگه میدارند آنها میدانند حتی وقتی که اوضاع وخیم است باز هم میتوان زندگی و زیبایی هایش را ستایش کرد و چیزهای با ارزشی را برای دوست داشتن یافت.
